Mexicaanse griep wordt een blijvertje

ROTTERDAM
Iedereen die niet is gevaccineerd, krijgt uiteindelijk Mexicaanse griep. Maar niet noodzakelijk allemaal tegelijk, en ook niet allemaal deze winter.


Hoe kun je voorkomen dat je Mexicaanse griep krijgt? 'Vermijd contact met mensen die griep hebben' en 'Was vaak uw handen met water en zeep.' Dat zijn de twee voornaamste tips die de overheid geeft. Maar zijn ze waar? Kun je daarmee Mexicaanse griep echt voorkomen?

'Ik denk dat iedereen die griep uiteindelijk wel zal krijgen', zegt theoretisch epidemioloog Hans Heesterbeek, verbonden aan de faculteit diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht. 'Die maatregelen als handen wassen en contact vermijden zijn vooral belangrijk om de pandemie beperkt te houden in de periode dat er nog geen vaccin is.'

Heesterbeek bouwt wiskundige modellen waarmee hij het verloop van uitbraken van infectieziekten voorspelt. Hij kan ook uitrekenen hoe maatregelen als zieken vermijden, handen wassen, scholen sluiten, vaccinaties en griepremmers (Tamiflu) de epidemie beïnvloeden.

Wie zich niet laat vaccineren, komt in de komende jaren de Mexicaanse griep toch een keer tegen. Zelfs een vaccin geeft geen waterdichte garantie. Heesterbeek: 'Als dit jaar door aangepast gedrag weinig mensen griep krijgen, is er volgend wellicht een grotere uitbraak, doordat er meer mensen vatbaar zijn.'

De vorige grieppandemieën laten zien dat een nieuw virus niet zomaar verdwijnt. De laatste grieppandemie -de Hongkonggriep van 1968- ontstond toen een voor mensen nieuw H3N2-influenzavirus opdook. Na één pandemisch jaar heeft dat virus zich als 'wintergriepvirus' gevestigd. Het muteert ieder jaar een beetje, reist met de seizoenen de wereldbol over, en is al veertig jaar lang om de twee à drie jaar het actiefste virus tijdens de wintergriepgolf. Het treft dan kinderen die tussen beide H3N2-griepgolven zijn geboren en mensen met een slecht werkend afweersysteem.

'Vrijwel iedereen is inmiddels met dat circulerende H3N2 besmet', zegt Marion Koopmans, hoofd van de afdeling virologie van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in Bilthoven. Mensen die er ooit mee zijn besmet (en er wel of niet ziek van zijn geweest), of die er jaarlijks met de wintergriepprik tegen zijn gevaccineerd, worden meestal niet meer erg ziek van het H3N2.

Behalve het influenza A H3N2-virus bezorgt ook een A H1N1 al sinds 1977 de wereldbevolking wintergriep. De H3N2 en H1N1 wisselen elkaar een beetje af. Een influenza B-virus steekt onregelmatig de kop op. Ook met die virussen, schatten de virologen, is inmiddels meer dan 90procent van de bevolking besmet.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) verwacht dat het nieuwe H1N1-virus dat de Mexicaanse griep veroorzaakt, een blijvertje is. Op het zuidelijk halfrond, waar de winter voorbij is en de griep het land uit, heerste vooral de Mexicaanse griep en dook soms het H3N2-virus en influenza B nog op. Het oude H1N1-influenzavirus lijkt te zijn verdrongen door het Mexicaanse.

MINDER MENSEN ZIEK

Het aantal Belgische doden door Mexicaanse griep steeg inmiddels naar twaalf, in Nederland zijn er al 28 geteld. Maar in een normaal griepjaar zijn het er gemiddeld wel duizend. Beide cijfers staan in de berichtgeving vaak naast elkaar, maar zijn onvergelijkbaar, zeggen de deskundigen. Wie nu griepdoden telt op de manier waarop het ieder jaar gebeurt, vindt er geen 28 maar ongeveer 0.

Bij de 28 griepdoden heeft een laboratoriumtest uitgewezen dat ze met het Mexicaanse-griepvirus waren besmet. Ziekenhuizen moeten patiënten met Mexicaanse griep melden bij de overheid. Dus als mensen met koorts en ademhalingsproblemen in het ziekenhuis komen, krijgen ze een test op besmetting met influenza A H1N1 2009, het Mexicaanse-griepvirus.

De influenza die iedere winter heerst, is niet 'aangifteplichtig'. Artsen testen niet op virussen of bacteriën als het voor de behandeling niet van belang is. In andere winters is daarom onbekend wie er met influenza (of na een flinke griep) in het ziekenhuis komt en daarna overlijdt. Dat geldt al helemaal voor mensen die thuis overlijden na een griep. Waar komt het andere griepcijfer dan vandaan?

Volgens demograaf Jan Latten (Centraal Bureau voor de Statistiek en Universiteit van Amsterdam) zal een arts die een van zijn hartpatiënten na een flinke griep aan een hartstilstand ziet overlijden die hartstilstand als primaire doodsoorzaak invullen op het overlijdensformulier. Zo vind je in normale griepjaren uiteindelijk maar heel weinig griepsterfte terug in de doodsoorzakenstatistiek.

Maar als er een griepgolf is en demografen zien achteraf een piek in de sterfte, dan wijzen ze de getelde oversterfte grotendeels toe aan griep.

Het voorlopige WHO-advies voor de samenstelling van het wintergriepvaccin voor het zuidelijk halfrond, dat de vaccinfabrikanten binnenkort zullen maken, is een combinatievaccin van A H3N2, influenza B en het Mexicaanse A H1N1-virus. Of een combinatievaccin van A H3N2 en influenza B, en een tweede vaccin met alleen het Mexicaanse A H1N1.

Het is dus niet de vraag óf iedereen met de Mexicaanse griep wordt besmet, maar wanneer. En een belangrijker vraag is nog hoeveel mensen er echt ziek worden na de besmetting.

Afgelopen zomer was de verwachting dat in het eerste griepseizoen van de Mexicaanse griep in het ergste geval 30 procent van de mensen echt griep zou krijgen (een week ziek) en dat nog eens 30 procent van de bevolking besmet zou raken zonder ziek te worden. Tussenvormen zijn ook mogelijk: alleen rillerig, één dag koorts, twee dagen koorts en hoofdpijn, en hoesten.

De Europese infectieziektewaakhond ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control) heeft de verwachting in zijn risicoschatting bijgesteld naar maximaal 20procent zieken. In Nieuw-Zeeland en Australië werden nog minder mensen ziek, maar de mensen wonen er toch wat verspreid en de winters zijn er (nog) warmer dan hier.

Minder mensen ziek dus. Voor de toekomstige uitbraken is dan de vraag: raakten er ook minder mensen besmet? Is de oorspronkelijke schatting van 60procent besmettingen wél gehaald in die eerste Mexicaanse-griepgolf op het zuidelijk halfrond?

'Dat wil iedereen nu weten', zegt Marion Koopmans. 'Dat is belangrijk voor vervolgadviezen over het vaccinatiebeleid. Maar er is bloedonderzoek voor nodig van een goede steekproef van de bevolking en ik heb daarvan nog geen resultaten gezien. Ik weet dat veel buitenlandse collega's in landen waar al een flinke griepgolf is geweest, ermee bezig zijn.'

HOE OUDER, HOE BETER?

Actueler is de vraag hoeveel zestigplussers nu eigenlijk weerstand hebben tegen de Mexicaanse griep. Amerikaans onderzoek liet zien dat veel mensen die voor 1950 zijn geboren, afweer hebben tegen het Mexicaanse griepvirus. Dat wordt gemeten door mensen bloed af te nemen en te onderzoeken hoeveel afweermoleculen (antilichamen) in het bloed zich aan het griepvirus hechten. Hoe ouder de mensen, hoe beter hun afweer.

In China daarentegen bleken ouderen helemaal geen afweer tegen de Mexicaanse griep te bezitten. Althans niet op het platteland van de provincie Guangxi. In bloedserum van ruim 4.000inwoners, in leeftijd variërend van 7 tot 84jaar, werd nauwelijks een afweerreactie tegen het Mexicaanse-griepvirus gemeten, blijkt uit een artikel in het novembernummer van Emerging Infectious Diseases. De overwegend Chinese auteurs speculeren dat oudere Amerikanen hun afweer te danken hebben aan hun herhaalde vaccinaties tegen de wintergriep.

Medeauteur van dat Chinese artikel is viroloog Menno de Jong, tegenwoordig hoogleraar in het AMC in Amsterdam en ook nog verbonden aan zijn oude werkplek in het Hospital for Tropical Diseases in Ho Chi Minhstad in Vietnam. De Jong: 'Zelf denk ik dat er nog wel andere verklaringen zijn. Misschien dat er in de Amerikaanse steden meer blootstelling aan verschillende griepvirussen is geweest dan op het dunbevolkte Chinese platteland. Maar het is onbekend of dat zo is.'

De Amerikaanse onderzoekers denken zelf dat de ouderen in hun onderzoek nog 'afweerherinneringen' hebben aan infecties met de directe nakomelingen van het H1N1-virus dat ooit de Spaanse griep veroorzaakte, de eerste grieppandemie van de twintigste eeuw. Dat H1N1-virus bleef tot 1957 als gewoon wintergriepvirus onder mensen circuleren. Toen is het verdrongen door het H2N2-virus van de Aziëgriep, dat de tweede pandemie in de vorige eeuw veroorzaakte.

Een eiwit in het Mexicaanse-griepvirus dat erg bepalend is voor de reactie van het menselijke afweersysteem -het hemagglutinine, afgekort H- lijkt nog behoorlijk op het H dat in het virus van de Spaanse griep zat.

De Jong: 'Het HA-gensegment van het Mexicaanse griepvirus dat voor hemagglutinine codeert, komt uit een varkensgriepvirus dat, net als het HA van de menselijke wintergriepvirussen van voor 1957, direct afstamt van het Spaanse-griepvirus. De HA-segmenten in de huidige wintergriepvirussen hebben die overeenkomst veel minder.'

'Theorieën zijn er genoeg, maar afgezien van die onderzoeken uit de Verenigde Staten en China zijn er nog geen gegevens', zegt Marion Koopmans, hoofd van de RIVM-virologie-afdeling die bijhoudt welke virussen in Nederland rondwaren en de ziekte veroorzaken.

De ECDC verwacht deze winter alvast veel minder griepdoden onder ouderen. Het totaal aantal doden zal net zo hoog uitkomen als in een 'gewoon' griepseizoen. De ECDC verwacht dus relatief meer jongeren onder de doden.